Муқтада ас-Садр (шунингдек, Моқтада ас-Садр, Муқтада Садр) (араб. مقتدى الصدر‎; 1974 йил 4 август (14 ражаб 1394), Ироқнинг Нажаф шаҳрида туғилган) — Ироқ шиа армиясининг Маҳаровий ҳарбий ташкилоти раҳбари. У 2004 йил апрель ойида шиаларнинг муқаддас шаҳри Нажафда у бошчилигидаги кучлар халқаро босқинчи кучларга қарши исён кўтаргач, жаҳон миқёсида шуҳрат қозонган. Муваққат маъмурият раҳбари Пол Бремер ўша пайтда ас-Садрни қонундан ташқари деб эълон қилган эди. Ҳозирда ас-Садр Ироқдаги энг нуфузли сиёсатчилардан бири.



Оиласи

Муқтада ас-Садр машҳур Ироқ шиа етакчиси, Ироқ шиаларининг олий раҳбари Муҳаммад Содиқ ас-Садрнинг тўртинчи ўғли. У Ироқ шиа жамиятида ҳурматга сазовор оиладан чиққан. Муқтаданинг отаси ҳам, амакиси ҳам "Оятуллоҳ улуғ" фахрий унвонига эга эдилар. Муҳаммад Содиқ ас-Садр йирик илоҳиёт олими бўлгани ҳолда бадавлат одам эди, чунки у Нажаф ва Карбалога шиаларнинг эҳсон йиғиш ва зиёратларини ташкил қилишни назорат қилган.

Муқтаданинг отаси ва икки укаси 1999 йилнинг февралида ас-Садрлар оиласи қўрғони бўлмиш Нажаф шаҳрида ваҳшийларча ўлдирилган (миш-мишларга кўра, отанинг бошига мих қоқилган). Муқтаданинг ўзи тирик қолди, лекин қамоққа тушди (бу унинг диний маълумоти йўқлиги билан боғлиқ бўлса керак). Расмий версияга кўра, Буюк Оятуллоҳ аслида Оятуллоҳ Али ас-Систоний билан диний келишмовчиликлар қурбони бўлган. Норасмий хабарга кўра, қотиллар ортида Саддам Ҳусайн турган. Аввалроқ, 1980 йилда Муқтаданинг амакиси, Эрон мисолида Ироқда ислом давлати барпо этиш тарафдори бўлган Оятуллоҳ Муҳаммад Бакир ас-Садр ўлдирилган эди; 1980 йилда, Эрон-Ироқ уруши бошланганда, у Эрон раҳбари Оятуллоҳ Ҳумайнийни қўллаб-қувватлагани учун Саддам зиндонларида қийноққа солинган.



Ас-Садр ва шиа руҳонийлари

Муқтада ас-Садр 2007 йилгача шиа руҳонийлари учун зарур бўлган диний таълим ва илоҳий даражаларни олмагани учун унинг исломий ёшлар орасидаги обрўси асосан унинг келиб чиқишига асосланган эди. Ислом қонунларига кўра, унга Қуръонни шахсан тафсир қилишга рухсат берилмаган, шунинг учун у Ироқда сургунда яшовчи эронлик Оятуллоҳ Казим ал-Хайрийнинг илоҳий маслаҳатларига таянган. Кузатувчиларга кўра, ас-Садр Ироқда ислом теократиясини яратишга интилмоқда, гарчи ас-Садрнинг ўзи буни "ислом демократияси" деб атаса ҳам (жинни).

Саддам Ҳусайн ҳокимиятдан ағдарилганидан сўнг қамоқдан чиққан ва сургундан ўз ватанига қайтган шиалар ўртасида етакчилик учун шиддатли кураш бошланди. Энг истиқболли шахслар Ироқ Ислом инқилоби Олий Кенгаши раҳбари Оятуллоҳ Муҳаммад Бакр ал-Хаким (Эрондан қайтган) ва Аблудмажид ал-Хои (Лондондан қайтган) деб топилди. Бироқ, иккаласи ҳам ўзаро курашда омон қола олмади.

Муқтада ас-Садр ва Аблудмажид ал-Хои ўртасидаги можарога ас-Садрнинг шиаларнинг асосий зиёратгоҳи – Нажафдаги Имом Али мақбараси калитларига даъволари сабаб бўлган. Шиаларнинг оммавий зиёрат қилиш объекти бўлган мақбара, табиийки, ким уни назорат қилса, ўшанинг учун кучли даромад манбаи ҳисобланади.

Ал-Хой мақбара деворларига зиёратгоҳнинг собиқ қўриқчиси, ўта машҳур бўлмаган, Саддам режимининг таниқли тарафдори Ҳайдар Раифийни қайтаришга уриниб, бошқача танлов қилди. Саддам Ҳусайн даврида шиалар шафқатсизларча қувғин қилинган, шунинг учун Ҳайдар Раифийнинг шиалар зиёратгоҳига қайтиши ва ал-Хойдан олган ёрдами шиа жамоатчилиги орасида ҳаддан ташқари норозилик тўлқинини келтириб чиқарган бўлса керак.

Ал-Хои эндигина Буюк Британиядан қайтиб келган, у ерда 12 йил қувғинда бўлган, у Британия раҳбарияти билан яхши алоқада бўлган ва шунинг учун АҚШ ва Буюк Британия Ироқдаги шиалар жамоасининг раҳбари сифатида унга тикишган. Лондонда ал-Хои Al-Khoei Foundation фондини бошқарган ва ироқликларни Америка ва Британия қўшинларига қаршилик кўрсатмасликка чақирган мўътадил Оятуллоҳ Али Систонийнинг яқин ёрдамчиси бўлган. Ироқда кўпчилик ал-Хоини Америка қўғирчоғи сифатида кўрди, шунинг учун унинг Баасчи Раифийни қўллаб-қувватлаши, афтидан, халқ ғазабини тўкиб юборган сўнгги томчи бўлди.

Пичоқлар билан қуролланган бир гуруҳ одамлар масжидга кетаётганда ал-Хои ва Раифийни учратиб, иккаласини ҳам ўлдиришди. Қотиллик учун айб Баас партияси аъзоларига юкланган, улар учун муҳожир ал-Хои ҳам худди шундай ёқимсиз эди. Оятуллоҳ Муҳаммад Бакр ал-Хаким ҳам Али қабрига кираверишда ҳалок бўлди - у жума намозидан кейин масжиддан чиқиб кетаётганда портлатиб юборилди.

Ал-Садрнинг бугунги кундаги Ироқдаги энг нуфузли шиа етакчиси, мўътадилроқ қарашларга содиқ бўлган Оятуллоҳ Али Систоний билан муносабатлари (қўшимча равишда, ўлдирилган ал-Хои Систонийнинг устози Абу л-Қосим ал-Хоининг ўғли эди) силлиқ кечмаяпти.

2003 йил октябр ойида ас-Садр тарафдорлари Карбалодаги шиа зиёратгоҳлари устидан назорат ўрнатишга ҳаракат қилишди, бу ас-Садр (Маҳдий армияси) ва Систоний (Бадр ташкилоти) қуролли кучлари ўртасида тўқнашувларга, кўплаб қурбонлар ва мағлубиятга олиб келди. Шунга қарамай, кейинроқ Систоний ас-Садрни босқинчиларга қуролли қаршилик кўрсатгани учун очиқ танқид қилишдан бош тортди ва ҳар икки томон зўравонлик кучайишига қарши чиқди.



Ҳокимият учун кураш

Ироққа босқинчи кучлар келиши билан ас-Садр Муваққат маъмуриятни кескин танқид қилди ва ўзининг ҳокимиятга бўлган даъволари босқинчилар томонидан тайинланган Ироқ Муваққат Бошқарув Кенгашининг даъволаридан кўра қонунийроқ эканлигини айтди. 2003 йил сентябрида ас-Садр Муваққат Бошқарув Кенгашига мухолиф бўлган соя ҳукумати тузилганини ҳам эълон қилди, бироқ бу ташаббус аста-секин барбод бўлди, айниқса ас-Систоний уни қўллаб-қувватламади.

Муқтада ас-Садр отасидан масжидлар, университетлар ва касалхоналарга ёрдам берадиган хайрия марказлари тармоғини мерос қилиб олганди. Коалиция кучлари ҳарбий амалиёт тугаганини эълон қилгандан сўнг, ас-Садр уларга ўз мактаблари ва касалхоналарини яратиш ҳуқуқини сақлаб қолган ҳолда Бағдодда тартибни сақлашда ёрдам беришни таклиф қилди.

Олдинги тузумнинг қулаши билан Бағдоднинг коммунал хўжаликлари бутунлай барбод бўлди ва талон-тарож қилинди. Саддам-сити атрофидаги шиалар устидан назорат ўрнатган ас-Садр, кейинчалик нафақат Ироқда, балки бутун дунёда «Маҳдий армияси» номи билан машҳур бўлган ҳарбийлаштирилган ташкилотга кўнгиллиларни ёллашни бошлади. Ас-Садр қўмондонлиги остидаги қўшинлар талончиликка қарши кураш, ахлат йиғиш, касалхоналарга озиқ-овқат етказиб бериш, гуманитар ёрдам тарқатиш, тунги кўчаларда патруллик қилиш ва ҳаттоки транспортни тартибга солиш билан шуғулланиб, сони тез кўпайди. Саддам-сити Муқтаданинг отаси шарафига Садр Сити (Мадинат Садр) деб ўзгартирилди. Бу ерда видеокасеталар ва спиртли ичимликларни сотиш тақиқланган. Аста-секин, шиа маҳаллалари устидан барча ҳокимият ас-Садр томонидан ташкил қилинган маъмурият қўлига тўпланган.



Садрчилар

Муқтада ас-Садр тарафдорлари садрчилар (садристлар ҳаракати) деб аталади.

Турли ҳисоб-китобларга кўра, ас-Садрни Ироқдаги шиа жамиятининг 10-30 фоизи, яъни камида бир неча млн киши фаол қўллаб-қувватлайди.



Ас-Садр ва ишғол ҳокимияти

Пол Бремернинг муваққат маъмурияти дастлаб Оятуллоҳ Али ас-Систоний ҳокимиятини тан олган мўътадил шиаларга таянган. Америкаликлар аҳоли тезда нормал ҳаётга қайтишни афзал кўришига ва радикал имомларнинг йўл-йўриқларига ергашмаслигига ишонишган. Али ас-Систоний, шунингдек, Ироқдан хорижий қўшинларни тезроқ олиб чиқиб кетиш тарафдори, бироқ айни пайтда зўравонликларни қоралайди. Бироқ, сўнгги пайтларда мўътадил ас-Систоний мамлакатдаги вазиятга радикал ас-Садрдан кўра камроқ таъсир кўрсатди. 2004 йил август ойи бошида Нажафда яна қўзғолон бошланганида, Оятуллоҳ мамлакатни тарк этиб, даволаниш учун Лондонга жўнаб кетди.

Ас-Садр ва ишғол ҳокимияти ўртасида тинч-тотув яшаш қисқа умр кўрди. 2004 йил март ойининг охирида Муваққат маъмурият ўзининг al-Hawzah  газетасини дезинформация, Қўшма Штатларга қарши нафрат ва зўравонликка чақириш учун ёпди. Кейин ишғол ҳукумати унинг энг яқин ёрдамчиларидан бири Мустафо Такубийни ҳибсга олди.

Ас-Садр тарафдорларининг бутун бир ҳафта давом етган норозилик намойишлари кундан-кунга кўпайиб, шиддатли бўлди. Бу вақтга келиб ал-Садр аллақачон ўз қуролли кучларига эга эди - 2003 йил июль ойида Маҳдий армияси шакллантирила бошлади. 2004 йил апрелига келиб, Бағдодда ва Ироқнинг жанубидаги шиаларда ҳаракат қилаётган 10 минг нафар жангари бор эди.

Маҳдий армиясининг апрел қўзғолони суннийлар Фаллужа шаҳридаги тартибсизликларга тўғри келди, у ерда коалиция кучлари "тозалаш"га уринаётганда қаттиқ қаршиликка дуч келди. Ас-Садр бундан фойдаланиб, бутун мамлакат аҳолисини – шиаларни ҳам, суннийларни ҳам босқинчиларга қарши курашга чақирди.

4 апрел куни Нажаф, Садр Сити ва Басра шаҳарларида қуролли тўқнашувлар содир бўлди. Маҳдий армияси отрядлари биноларни эгаллаб, коалиция кучларига ҳужум қилди. Жанг ҳар икки томондан кўплаб қурбонлар бўлди.

Икки ойлик жанглар давомида Муқтада ас-Садр қуролли кучлари босқинчиларга жиддий зарар етказди ва уларни сулҳ битимини имзолашга мажбур қилди. Натижада мамлакатнинг бутун ҳудудлари, жумладан Нажаф ва пойтахтнинг шиаларга мансуб ҳудудлари Маҳдий қўшиннинг яширин назоратига ўтди ва шайх ҳақиқий сиёсий куч мақомига эга бўлди. Маҳдий армияси муҳлат олди ва америка қўмондонлиги ҳокимиятнинг Ироқнинг фуқаролик ҳукуматига ўтиши эҳтирослар шиддатини пасайтиради, деб умид қилди.

Маҳдий армиясининг қўзғолони мамлакатдаги ҳокимиятни Муваққат ишғол маъмуриятидан Ироқ муваққат ҳукуматига 2004 йил 28 июн куни режаланганидан бир неча кун аввал бўлиб ўтишига тўсқинлик қила олмади.

Бироқ муваққат бош вазир Аяд Аллави Муқтада ас-Садр ва унинг жангариларини тинч ҳаётга қайтара олмади. Муқтада ас-Садр ўз қуролли кучларини тарқатиб юбормади, янги ҳукуматни тан олмади ва янги парламент сайловларида иштирок этишдан бош тортди.

4 июн куни босқинчи кучлар билан сулҳ тузгач, ас-Садр ўз қуролли кучларини тарқатиб юбориш учун қадамлар кўринишини яратди. У бошқа шаҳарлардан бўлган жангариларни "ўз бурчларини адо этиш" ва Нажафдан уйларига қайтишга чақирган. Америка бўлинмалари ўрнига Ироқ полицияси Нажафга келтирилди. Ас-Садр ўз тарафдорларига Ироқ хавфсизлик кучларига ҳужум қилишни тақиқлаб қўйди ва сиёсий партия тузиш ва 2005 йилги сайловларда қатнашиш ниятини эълон қилди. Муваққат президент Ғози ал-Явар, агар ас-Садр ҳақиқатан ҳам ўз "армиясини" тарқатиб юборса, мамлакатдаги сиёсий жараёнларга қўшила олишига ваъда берди.

Маҳдий армияси яна ҳаракатга келди (2004 йил август)

Ал-Садр 4 август куни яна воқеалар марказида эди. Номаълум кимсалар Нажаф полиция бўлими яқинида тўхтаб турган машинада портловчи қурилмани ишга туширгач, коалиция кучлари имомнинг уйини қуршаб олди. Шиддатли отишмалардан сўнг ас-Садр қочишга муваффақ бўлди. Ас-Садрни қўлга олишга уриниш унинг тарафдорлари томонидан сулҳни бузиш ва янги қўзғолон учун сабаб сифатида қабул қилинди.

Нажафнинг тарихий марказида шиддатли жанглар бошланди. Ҳар куни ўнлаб ўлганлар ва яраланганлар ҳақида хабар берилади. Аҳоли ваҳима ичида зирҳли техникалар тўсиб қўйилган шаҳар марказини тарк этди.

Нажафдан кейин мамлакат жанубидаги шиалар яна авж олди. Ироқ нефтининг асосий оқимлари жаҳон бозорига етказиладиган Басрада ҳам қўзғолон кўтарилди. Террорчилик хуружлари хавфи туфайли мамлакат жанубидаги магистрал нефт қувури орқали нефт қуйиш вақти-вақти билан тўхтаб туради.

8 август куни Ироқ Бош вазири Аяд Аллави Нажафга ташриф буюриб, Маҳдий армияси жангариларини муқаддас шаҳарни тарк этиб, қуролларини ташлашга чақирди. Даъват жавобсиз қолди.

Шу билан бирга, Ироқ вице-президенти Иброҳим ал-Жафарий халқаро босқинчи кучларни Нажафни тарк этиб, Ироқ қўшинлари хавфсизлигини таъминлашга чақирди. Унинг айтишича, муваққат ҳукумат Муқтада ас-Садр ва унинг тарафдорлари билан сиёсий мулоқотдан воз кечмаслиги керак. Аммо Ироқ Мудофаа вазири, аксинча, Ироқ марказий ҳукуматининг қуролларни ташлаш ҳақидаги ултиматумини қабул қилмаса, Муқтада ас-Садр ва унинг тарафдорларини ер юзидан қириб ташлаш билан таҳдид қилди. Буларнинг барчаси ислом оламидаги обрўсини йўқотишдан қўрқиб, исёнчиларга қарши қатъий чора кўришни истамаган Ироқ ҳукумати ўртасида фикр бирлиги йўқлигидан далолат берди.

Айни пайтда қуролли тўқнашувлар нафақат Нажафда, балки Бағдод, Ал-Амар, Ал-Куф ва бошқа шаҳарларда ҳам давом этди.

Қўзғолон бошланганидан бир ҳафта ўтиб, 12 август куни Америка қўшинлари Нажафдаги асосий шиа зиёратгоҳи бўлган Имом Али мақбараси ёнидаги Води Салом шаҳар қабристонига ўрнатилган ас-Садр ва унинг тарафдорлари атрофида қамални кучайтира бошладилар. Шаҳар ҳудудида 11-денгиз экспедиция кучларидан 2000 га яқин америкалик ва Ироқ армиясининг 1800 нафар аскари жамланган. Ҳужумчилар қирувчи самолётлар, артиллерия, вертолётлар ва танклардан фойдаланган. Шу билан бирга, жанглар пайтида америкаликлар Имом Али қабрига зарар бермаслик учун ҳамма нарсани қилишга ҳаракат қилишди, чунки бу вазиятни янада оғирлаштириши мумкин эди.

Вақтинчалик Ироқ парламентини сайлаш учун Бағдодда чақирилган Умумроқ Ироқ конференцияси ас-Садр ва ҳукумат ўртасида воситачи бўлишга ҳаракат қилди, бироқ ас-Садр музокаралардан фақат қисқа дам олиш мақсадида вақтни тўхтатиб қўйиш учун фойдаланди.

Нажаф ҳимоячилари билан бирдамликни нафақат шиалар, балки Ироқнинг сунний аҳолиси ҳам билдирган. Ироқ ва Эроннинг турли бурчакларидан шиа кўнгиллилари исёнчиларга ёрдам бериш учун Нажафга етиб келди.

Қўзғолон бошланганидан икки ҳафта ўтгач, 19 августга келиб, ҳукумат шиа зиёратгоҳларига ҳужум қилишга рози бўлишга тайёр эди - ас-Садр ҳали ҳам ўз жангчиларини муқаддас жойлардан олиб чиқиб, қуролсизлантиришдан бош тортди. Ҳужумга буйруқ ҳеч қачон берилмаган, чунки экспертларнинг фикрига кўра, бу шиа ҳудудларида зўравонликнинг кучайишига олиб келиши ва шиаларнинг мўътадил қисмини радикал ташкилотлар сафига қўшилишига олиб келиши мумкин. Бундан ташқари, ҳатто ас-Садрни жисмонан йўқ қилиш ҳам исёнчилар устидан ғалаба қозонишни англатмайди, чунки янги ҳарбий раҳбар муқаррар равишда пайдо бўлади.

19 август куни аҳолиси ас-Садрни қўллаб-қувватловчи Бағдод яқинининг кўп миллионли одам яшайдиган Садр Сити шаҳрига ишғол қўшинларининг киритилиши бошланди. Аҳолидан қон тўкилмаслиги учун қуролларини топшириш сўралган. Айни пайтда Нажафдаги исёнчилар шиа зиёратгоҳларини ҳукумат кучлари ёки халқаро қўшинларга топширишга рухсат бермасликларини, лекин шиаларнинг олий етакчиси Оятуллоҳ Али ас-Систоний вакиллари билан ҳамкорлик қилишга ва ҳатто масжид калитларини уларга топширишга тайёр эканликларини айтишди.



Ас-Систоний қайтиши

73 ёшли Али ас-Систоний қўзғолон бошида юраги жарроҳлик амалиётини ўташи керак бўлган Ироқдан Лондонга жўнаб кетган ва ватанида нималар бўлаётганига сукут сақлаган. Вазият охир-оқибат боши берк кўчага киргандагина Оятуллоҳ саҳнага чиқди.

25 август куни, қўзғолон бошланганидан роппа-роса уч ҳафта ўтиб, кутилмаганда, Али ас-Систоний Лондондан Америка назоратидаги Бағдод аэропортига эмас, балки у ердан кўчиб келган қўшни Қувайтга учгани ҳақида хабарлар келди. Ироқнинг иккинчи йирик шаҳри Басра, шиа жанубининг маркази. Бу ерда у барча Ироқ мусулмонларини, сунний ва шиаларни "Имом Али қабрини таҳқирлашдан ҳимоя қилиш" учун Нажафга қарши юришга тайёргарлик кўришга чақирди (кимдан эканлигини кўрсатмасдан). Бу чақириқ Муқтада ас-Садр тарафдорлари томонидан қабул қилинди ва улар бу даъватни нажотнинг ягона йўли деб билдилар. Муқтада ас-Садр матбуот котибининг айтишича, Маҳдий армияси Али ас-Систонийнинг "мамлакатга қайтиши" шарафига Нажаф ва Ироқнинг қолган ҳудудларида қаршилик кўрсатишни тўхтатмоқда.

Эртасига, 26 август куни ас-Систоний минглаб жўшқин ироқликлардан иборат колоннани Басрадан Нажафга бошлаб борди. Ироқнинг турли бурчакларидан – Бағдод, ан-Носирия, Карбало, Ҳилла, ад-Дивония, Амара ва бошқа шаҳарлардан минглаб одамлар Ан-Нажафга келиб, унинг маърузаларини эшитиш умидида руҳоний билан учрашишди. Қайтиш янги хунрезликлар билан бирга бўлди - бир неча жойларда отишмалар натижасида 74 киши ҳалок бўлди ва бир неча юз киши яраланди.

Ас-Систоний учун бу кун зафар куни эди, аммо америкаликлар ва уларнинг иттифоқчиларига келсак, бу ерда кўплаб кузатувчилар буни эҳтимолий оқибатлари бўйича Оятуллоҳ Хомайний Париждан Теҳронга қайтган кун билан солиштиришади. Ас-Систоний зудлик билан масъул эканини маълум қилди ва можаро ҳал бўлмагунча қамалдаги шаҳарда қолишини айтди. У қўйган шартлар, асосан, Ироқ ҳукумати исёнчи етакчидан эришмоқчи бўлган нарсага жуда ўхшайди: Имом Али мақбарасидан Маҳдий армияси жангариларини олиб чиқиб кетиш ва уларни қуролсизлантириш, муқаддас жойлар устидан назоратни диний идораларнинг қўлларига топшириш.. Аяд Аллави ҳукуматига на энг даҳшатли таҳдидлар, на Америка самолётлари ва танкларининг ёрдами ёрдам берди. Ироқ шиаларининг руҳий етакчиси шаҳарга келиши билан вазият кескин ўзгарди.

Нажаф қайнай бошлади. Мусулмонларнинг асосий байрамларида бўлгани каби шаҳарда одамлар сони кескин кўпайди. Кўпчилик ас-Садр жангарилари тўсиб қўйилган мақбарани ёриб ўтишга ҳаракат қилди, шунинг учун тарангликнинг янада кучайишига йўл қўймаслик учун Оятуллоҳ ўз тарафдорларини Нажафга кирмасликка ва шаҳар чегарасидан ташқарида қолишга чақирди.

Америкаликлар бундай натижадан хурсанд бўлишлари мутлақо даргумон, чунки Систоний режасига кўра, Нажаф ва унинг муқаддас жойлари Ироқ ҳукуматининг ҳам, америкалик аскарларнинг ҳам назоратига умуман ўтмайди. Вазият июнь ойига бориб тақалади, ўшанда ишғолчи кучлар Муқтада ас-Садр билан сулҳ тузишга мажбур бўлиб, амалда мағлубиятни тан олган. Ўшандан бери шаҳар тўлиқ унинг ихтиёрида, Имом Али мақбараси эса унинг қароргоҳи еди.

Қолаверса, ҳозир Нажаф ҳудудида нафақат радикал фикрдаги, балки ғалаба туйғуси билан тўлдирилган яна ўн минглаб мўтадил шиалар ҳам тўпланган. Ҳамма шиалар ҳам ас-Садрни қўллаб-қувватламайди. Уларнинг кўпчилиги мақбарада мудофаа позицияларини егаллаб, жангариларнинг ўзлари шиаларнинг асосий зиёратгоҳларидан бирини хавф остига қўйганини тушунади. Аммо бунга бошқа томондан қараш мумкин: бир ҳовуч шаҳидлар зиёратгоҳни кофирлардан ҳимоя қилиб, иймон учун ҳалок бўлишади.

Қолаверса, ҳозир Нажаф ҳудудида нафақат радикал фикрдаги, балки ғалаба туйғуси билан тўлдирилган яна ўн минглаб мўтадил шиалар ҳам тўпланган. Ҳамма шиалар ҳам ас-Садрни қўллаб-қувватламайди. Уларнинг кўпчилиги мақбарада мудофаа позицияларини эгаллаб, жангариларнинг ўзлари шиаларнинг асосий зиёратгоҳларидан бирини хавф остига қўйганини тушунади. Аммо бунга бошқа томондан қараш мумкин: бир ҳовуч шаҳидлар зиёратгоҳни кофирлардан ҳимоя қилиб, иймон учун ҳалок бўлишади.

Буларнинг барчасини тушунган Ироқ ҳукумати ас-Систонийнинг аралашувини олқишлашга мажбур бўлди, ҳуч бўлмаса ўз кучларини Америка ҳарбий ёрдамисиз ўз кучлари билан ҳал қилиш қобилиятини намойиш қилиш учун.

Янги келишувга эришилди. Жанг давом этмоқда

27 август куни эрталаб Маҳдий армияси жангарилари Имом Али мақбараси ҳудудидан чиқиб кетишди ва шаҳарда тарқаб кетишади. Муқтада ас-Садр Оятуллоҳ таклиф қилган қароргоҳ режасини қабул қилди ва ўз тарафдорларини қуролсизлантириб, Куфа ва Нажафни тарк этишни буюрди. Аммо дастлаб Ироқнинг турли шиа шаҳарларидан минглаб зиёратчилар мажмуага киритилди. Бу улкан оломонга аралашган Шайх Садр тарафдорлари хотиржамлик билан чиқиб кетишди. Уларнинг кўпчилиги ўзлари билан қурол-яроғларини олиб, босқинчи кучларга нисбатан душманликларини намойиш қилдилар.

Жанглар давомида мақбара ҳеч қандай зарар кўрмади, аммо масжид каби эски биноларга эга шаҳарнинг тарихий маркази бутунлай вайрон бўлди. Ҳалок бўлганларнинг жасадлари қулаган бинолар остида кўмилган, аҳоли зич жойлашган ҳудудга эпидемия таҳдид солади. Ҳукумат ҳисоб-китобларига кўра, Нажафдаги инқироз бюджетга 380 млн доллар зарар келтиради. Коалиция қўшинлари Нажафдан олиб чиқилди, хавфсизлик масалалари Ироқ полициясига юкланди, ҳукумат эса жангларда вайрон бўлган уй-жой учун маҳаллий аҳолига товон пули тўлашга ваъда берди.

Аяд Аллави ҳукумати эришилган келишувларни қабул қилишини ва ас-Садрнинг эркинлиги ва дахлсизлигмни кафолатлашини билдирди. Ас-Садрга Нажафда қолиб, у ердаги уйида яшашга рухсат берилган. Муқтаданинг ўзи эса, ишғол давом этар екан, "сиёсий фаолият" билан шуғулланиш ниятида эмаслигини айтди.

Жангарилар мақбарани тарк этгач, мажмуа биноларидан бирида полиция ходимлари қийноқлар излари билан полиция ходимлари ва оддий шаҳар аҳолисининг камида 25 жасадини топди.

28 август куни Америка қўшинлари Бағдоднинг шиалар яшовчи Садр шаҳрида Маҳдий армияси жангариларига қарши операция бошлади. 29 август куни бу ерда сулҳ битими тузилди. Унинг шартларига кўра, Америка қўшинлари Садр-Ситидан чиқиб кетади ва Маҳдий армияси фаоллари Америкага қарши қуролли ҳаракатлардан воз кечиш шарти билан дахлсизликни кафолатлайди.

Бағдоддаги сулҳдан олдин Ироқнинг тўртта буюк оятуллоҳлари: Али ас-Систоний, Али Нажафи, Муҳаммад Хаким ва Исхоқ Файёднинг Нажафдаги учрашуви бўлиб ўтди, шундан сўнг улар мамлакатдаги АҚШ қўшинларига қарши курашнинг қуролли усулларига қарши баёнот бердилар.

Шу билан бирга, Ироқ жанубидаги шиа дала қўмондонлари ўзларини тинчлик келишуви билан боғланган деб ҳисобламасликларини, босқинчи кучларни ўққа тутиб, нефт қувурларини портлатишда давом этишларини айтишди. Уларга кўра, Маҳдий армияси фақат Нажафдаги жангларни тўхтатишга ваъда берган.

30 август куни Муқтада ас-Садр Маҳдий армиясини Ироқ бўйлаб ўт очишни тўхтатишга, фақат ўзини ҳимоя қилиш учун қуролга ўтишга ва кенг қамровли сиёсий ечим дастурини эълон қилмагунча сабр қилишга чақирди. АҚШ президенти Жорж Буш сулҳни Америка сиёсатининг мослашувчанлиги намунаси деб атади, бироқ айни пайтда Саддам Ҳусайн ағдарилганидан кейин Ироқдаги вазиятга дастлаб нотўғри баҳо берганини тан олди. Бушнинг таъкидлашича, диктатор тарафдорлари бутун мамлакат бўйлаб тарқалиб кетишди ва АҚШ кутганидан тезроқ қаршилик кўрсатишга муваффақ бўлишди.



Босқинчи кучлар олиб чиқиб кетилгандан кейин

2009 йил 5 май куни оммавий ахборот воситаларида Муқтада ас-Садр Қумда икки йиллик ўқишдан сўнг Оятуллоҳнинг улуғлигига айлангани ҳақида хабарлар тарқалган эди.

2011 йил 5 январда Америка қўшинлари мамлакатдан олиб чиқиб кетилгандан сўнг ас-Садр Ироқ сиёсий ҳаётида иштирок этишда давом этиш учун ўз она шаҳри Нажафга қайтди. 8 январь куни Нажафда бўлиб ўтган митингда у қурол олиб юриш ҳуқуқи берилмаганлар томонидан АҚШ га қуролсиз тинч қаршилик кўрсатишга чақирди.

2014 йилдан буён Муқтада ас-Садр Ироқдаги коррупцияга қарши кураш, шунингдек, мавжуд сиёсий элитадан мустақил технократлар ҳукуматини шакллантиришга чақирди. Садрлар ҳаракатини 2018 йилги парламент сайловларига тайёрлашга Муқтада ас-Садрнинг жияни Аҳмад ас-Садр раҳбарлик қилди, у Садрлар оиласининг кўплаб аъзоларидан фарқли равишда дунёвий таълим олган.

Ўзини барча ироқликлар манфаатларини ҳимоя қилувчи сиёсатчи сифатида кўрсатувчи Муқтада ас-Садр Америкага қарши риторикага амал қилади, бироқ у шиа 2017 йилда АҚШ иттифоқдоши бўлган сунний Саудия Арабистонига ташриф буюрди ва у ерда валиаҳд шаҳзода Муҳаммад бин Салмон билан учрашди. Муқтада ас-Садр Ироқнинг ўз тақдирини ўзи белгилаш ва мустақил ташқи сиёсат юритиш тарафдори.

Абу Муслим тайёрлади.