Миллиардер Илон Маскнинг Neuralink компанияси инсон миясига «Telepathy» («Телепатия») симсиз чипини имплантация қилди. R1 исмли робот унинг миясига 64 та электродли чипни жойлаштиришдан олдин мижоз бош суягининг бир қисми олиб ташланган. Исми ошкор қилинмаган бемор ўзини яхши хис қилаётганга ўхшайди. Х ижтимоий тармоғида Илон Маск 29 январ куни "дастлабки натижалар нейрон чайқалишларнинг истиқболли аниқланишини кўрсатади".
Компаниянинг қисқа муддатли мақсади - "неврологик касалликлар ва қондирилмаган тиббий эҳтиёжлари бўлган одамларнинг автономиясини тиклаш" учун универсал мия интерфейсини яратиш. Аввало, оёқ-қўлларидан маҳрум ва фалаж бўлганлар. Тахминларга кўра, янги қурилма уларга "фикрларидан фойдаланиб, деярли ҳар қандай электрон қурилмани (телефон, компьютер, телевизор ва ҳоказо) бошқариш имкониятини беради.
2017 йил март ойида ташкил этилганидан бери Neuralink имплант синовлари учун кўплаб тажриба ҳайвонларни сотиб олди. 2020-йил охиригача компания тажрибаларига Калифорния Миллий Примат Тадқиқот Маркази (CNPRC) ходимлари ёрдам беришди. Калифорния университети ветеринария ҳисоботларида маймунлар миясига чип ўрнатилгандан сўнг юзага келган бир қатор асоратлар: қисман фалаж, мия шишиши ва бошқа оқибатлар ҳақида сўз боради. 2019-йилда тажриба пайтида "имплантация қилинадиган қурилманинг ички қисми синиб кетди", шундан сўнг маймун эвтанизация қилинди. Яна бири мия қон кетишидан вафот этган. Отопсия ҳисоботида имплантни бош суягига маҳкамлаб турувчи иккита винт "осонлик билан олиб ташланиши" мумкин бўлган даражада бўшашгани аниқланди. Ходимларнинг сўзларига кўра, операциялардан сўнг баъзи ҳайвонлар ҳаракатлар мувофиқлигини йўқотган, бошқалари лаборатория ходимларини кўриб, тўхтовсиз равишда титраган.
Умуман олганда, Neuralink клиник синовларда 1500 дан ортиқ ҳайвонларни ўлдирди. Компания ўз синовлари давомида маймунларнинг ўлимини тасдиқлади, гарчи у уларга нисбатан шафқатсизликни инкор этса ҳам. Миллиардер стартапи ҳайвонларни ҳимоя қилиш тўғрисидаги қонунни бузганликда айбланган. Бироқ, 2023-йил сентябрь ойида АҚШ озиқ-овқат ва фармацевтика идораси унга имплантни одамларда синаб кўришга рухсат берди.
Бу мия чипларидан биринчи марта фойдаланилаётган ҳолат эмас. 1990-йилларнинг охири ва 2000-йилларнинг бошларида профессор Михаил Лебедев маймунлар устида кўплаб шунга ўхшаш тадқиқотлар ва тажрибалар ўтказди. 2004-йилдан бери Браун университети томонидан ишлаб чиқилган BrainGate interface тизими одамларда синовдан ўтказилиб, "умидли натижалар"га эришилди. 2022 йилда Австралиянинг Synchron компанияси америкалик беморга биринчи марта нейрон интерфейсни имплантация қилди. Precision Neuroscience ўтган йили одамларда биринчи клиник синовини ўтказди. Paradromics жорий йилнинг биринчи ярмида инсонда биринчи синовни бошлашни режалаштирмоқда.
Албатта, инсон миясининг фаолиятига аралашиш жамиятда ташвиш ва ахлоқий тортишувларни келтириб чиқаради. Биоэтика бўйича Синодал комиссия котиби протоиерей Александр Абрамов мияга чипларни киритишга мораторий жорий қилиш керак, деб ҳисоблайди. Чунки бундай аралашувлар жуда кўп ён таъсирга эга ва "ҳар доим мутлақо спекулятив хусусиятга эга". Москва Патриархати раҳбарининг ўринбосари, Зеленоград архиепископи Савва (Тутунов) ўзининг телеграм-каналида яхши ниятлар ҳақидаги саволни кўтарди: "... илм-фанда, жамиятни ташкил этишда инсонларнинг азоб-уқубатларини енгиллаштиришга интилишда кесиб ўтиб бўлмайдиган чегара қаерда?"
Дарҳақиқат, Маскнинг нейрочиплари ҳарбий мақсадларда ишлатилиши мумкин. Ҳарбий техникани ақлий интерфейс орқали бошқаришга қодир супер аскарлар, киборгларни яратиш учун. Жирканч ишларни қиладиган одамлар технологиядан фойдаланиш йўлларини топадилар.
Ушбу ғоя қўшимча тадқиқотларни талаб қилади. Акс ҳолда, бу кўплаб муаммоларга олиб келиши мумкин. Ҳа, ҳатто киберпсихозга ҳам. Одамлар бузилган ва кузатилиши мумкин бўлган қурилмаларга айланиши мумкин. Компьютер билан содир бўлиши мумкин бўлган бир хил нарсалар одам билан ҳам содир бўлиши мумкин. Асосан, бу доимий ҳаётни қўллаб-қувватлайдиган бош суягидаги кибермиядир. Ҳаётни бир хил клон билан алмаштиришдан фарқи йўқ. Бошқа ҳамма учун одам ҳали ҳам мавжуд, лекин ўзи учун у йўқ. Бу эса аҳолининг технологияга бўлган ишончини сусайтиради ва уни сиёсий масалага айлантиради.
Мия имплантлари инсон бўлиш нимани англатишини тушунишни бузиши мумкин. Бу одамларнинг фикрлари ҳақида маълумот тўплаш учун ажойиб интерфейс. Бу одам ва машина ўртасидаги чегарани бузиш хавфини туғдиради. Бу масалада дин орқали намоён бўладиган руҳий таркибий қисмни ҳисобга олиш керак.
Миядаги чипнинг мавжудлиги ирода эркинлиги иллюзия эканлигини исботлайди. Бу рақамли ўз жонига қасд қилиш. Лойиҳани тасдиқлаш учун нейрочипдан ўқилган маълумотлар кимга тегишли эканлигини билиб олиш керак. Улар беморга ёки Neuralink га тегишли? Ҳар қандай учинчи томон уларга кира оладими?
Ахлоқий тамойилларни ишлаб чиқиш учун компаниялар ва ҳокимиятлар ушбу масала бўйича мунозарани "инсон бўлиш нимани англатишини" аниқлайдиган ва ҳимоя қиладиган шифокорлар, файласуфлар, физиклар ва илоҳиётчиларни ўз ичига олиши учун кенгайтиришлари керак.
Бу инсон миясини ушлайдиган нейрочипнинг биринчи босқичидир. Касалликка чалинган одамларни даволаш учун мия-компьютер интерфейсини яхшилаш эмас, балки мия қандай ишлашини яхшироқ тушуниш керак. Бировнинг бош суягига чип қўйиш муаммони ҳал қилмайди.
Арра ва степлер мия учун эмас. Neuralink - бу номаълум қоронғуликка мисли кўрилмаган сакраш. Трансгуманизм инсон ва динни йўқ қилади. Худо ролини ўйнаш фожиали оқибатларга олиб келади...
