Энди биз унинг ҳукмронлиги (аллақачон Иккинчи Елизавета даври деб аталади) Британия ва Британия Ҳамдўстлиги мамлакатлари учун аҳамиятини таҳлил қилмаймиз. Ўқувчиларимизни энг кўп қизиқтирадиган нарсани, яъни қиролича Елизавета ва мусулмон дунёси ўтасидаги муносабатларни эслатиб ўтамиз.

Қиролича Елизавета давлат раҳбари сифатида энг кўп саёҳат қилиш рекордини осонгина янгилаши мумкин. У Яқин Шарқ ва Шимолий Африканинг аксарият мамлакатларига саёҳат қилган.

Бу 1979 йил февраль ойида Форс кўрфазига ташрифни ўз ичига олади, у Қувайт, Баҳрайн, Саудия Арабистони, Қатар, Бирлашган Араб Амирликлари ва Уммонга саёҳатлардан иборат эди. Эрон ҳам кун тартибида бўлган, гарчи 1979 йилги инқилоб атрофидаги тартибсизликлар режаларни ўзгартирган бўлсада.

Кейинги йили у Шимолий Африкага давлат ташрифини амалга оширди, Тунис, Жазоир ва Марокашда бўлди. Ҳукмронлиги даврида у Ливия, Эрон, Судан, Туркия ва Иорданияга ҳам ташриф буюрган.

Мусулмон дунёсидан юзлаб дунё етакчилари Буюк Британияга давлат ташрифлари билан қироличага ташриф буюришди, жумладан бир қанча араб ҳукмдорлари.

Улар орасида Саудия Арабистонининг кетма-кет тўрт қироли ва, унинг мамлакатида фуқаролар уруши бошланишидан ва уни «мохов»га айлантиришидан тўққиз йил олдин Сурия президенти Башар Асад 2002 йил декабрида бўлган.

2003 йилда бир ташрифи чоғида Елизавета Саудия Арабистонининг ўша пайтдаги қироли, ҳозирги қирол Салмоннинг укаси Абдуллоҳни Балморал бўйлаб айлантирган. Қирол, Британиянинг Саудия Арабистонидаги собиқ элчисининг сўзларига кўра, қироличадан "секинлашиб, йўлга эътибор қаратишни" сўраган.

Шу билан бирга, ҳайратланарлиси, иштиёқли саёҳатчи (унинг 70 йиллик ҳукмронлиги давомида у 120 дан ортиқ мамлакатларга ташриф буюрган ва бир миллион миля атрофида саёҳат қилган), қиролича Исроилга ҳеч қачон ташриф буюрмаган.

Дарҳақиқат, 2018 йилгача Британия қироллик оиласининг ҳеч бир аъзоси мамлакатга расмий мақомда ташриф буюрмаган қироличанинг набираси шаҳзода Уильям Исроил мустақиллигининг 70 йиллигига келган ва кўпчилик норасмий бойкот сифатида кўрган нарсага якун ясаган.

Бу эътиборсизлик сабаблари Форс кўрфазининг бой араб давлатларини хафа қилишдан қўрқиш ва кейинги савдо битимларини бой беришдан тортиб, Исроилнинг Британия мандатига қаттиқ қаршилик кўрсатишигача турли йўллар билан тушунтирилди.

Хабарларга кўра, 1984 йилда Иорданияга ташриф буюрган, Яқин Шарққа қилган бир неча ташрифларидан бирида, қиролича Исроил қирувчи самолётлари осмонда Ғарбий Соҳилга қараб ўтиб кетаётганда "Қандай қўрқинчли" деган.

Айтишларича, Иордания қироли Ҳусайннинг рафиқаси қиролича Нур: "Бу даҳшатли", деб жавоб берган.

Кейинроқ ишғол қилинган Ғарбий Соҳилдаги ноқонуний аҳоли пунктларининг жойлашуви кўрсатилган харитани кўргандан сўнг, қиролича Елизавета: "Қандай тушкун харита", деди.

Икки йил ўтгач, қироличанинг тўнғич ўғли Чарлз мактубида Исроил ва араб дунёси ўртасидаги давом этаётган можарода Исроилга "чет эллик, европалик яҳудийларнинг оқими" айбдор эканлигини ёзди ва АҚШ президентлари Қўшма Штатлардаги "яҳудий лоббиси" га қаршилик кўрсатишни хоҳламаслигидан ҳафсаласи пир бўлди.

Чарлз малика Диана билан Форс кўрфазига қилган ташрифидан сўнг ёзган мактубида: "Албатта, бирон-бир АҚШ президенти ўрнидан туриб, АҚШдаги яҳудий лоббисига қарши чиқишга журъатли бўлиши керакдир?" деган. "Мен содда бўлсам керак, шекилли."

Чарлз онаси билан ўз қарашлари ҳақида гаплашганми ёки йўқми, аниқ эмас.

Албатта, Елизаветанинг 70 йиллик ҳукмронлиги давридаги Британиянинг мусулмон дунёси билан алоқаларини фақат дўстона деб бўлмайди. Кўпчилик Британиянинг Ироқ ва Афғонистонга бостириб кириши каби сўнгги эпизодларни ҳисобга олмаганда, Ямандаги мустамлакачилик урушини эслашда давом этади.

Лекин бу даврнинг мусулмон дунёси учун энг муҳим натижаларидан бири, эҳтимол, Британия унинг деярли органик бир қисмига айланганидир. Йиллар давомида Британиянинг собиқ мустамлакалари ва бошқа жойлардан мусулмонлар Британияга жойлашдилар. Юзлаб масжидлар, мусулмон мактаблари, ассоциациялар ва хайрия ташкилотлари, мамлакатдаги энг муҳим лавозимлардаги мусулмонлар (гарчи уларнинг баъзилари номинал мусулмонлар бўлса ҳам), парламент ва вазирлар маҳкамаси вазирлари - буларнинг барчаси узоқ давом этган Иккинчи Елизавета даврининг натижасидир.