Нима учун кредит портфели 2023 йилда рекорд даражада ўсиб, фуқаролар ва банк тизими учун хавфлар пайдо бўлди?
Россияликлар қарзларини рекорд даражага оширишди. 10 ой ичида фуқароларнинг умумий кредит портфели 6 триллионга - 1 ноябрга келиб 34,8 трлн рублгача ўсди. Бу «Известия» томонидан таҳлил қилинган Марказий банк статистикасидан келиб чиқади. 2023 йилдаги ўсиш тарихдаги максимал кўрсаткич бўлди, деб тасдиқлади регулятор. Сабаблари 2023 йил бошида иқтисодий барқарорлашув ва паст ставкалар фонида пасайган талаб. Имтиёзли ипотека шартларининг қаттиқлашиши ҳам ўз таъсирини кўрсатди: мижозлар қулай параметрларга эга кредитни тезда олишга ҳаракат қилишди. Россияликларнинг қарзга ботиб кетиш хавфи бор. Бироқ, асосий ўсишдан кейин бозор аллақачон совий бошлади.
2023 йилда россияликлар қанча кредит олди?
Марказий банк статистикасига кўра, уй хўжаликлари кредитларининг умумий ҳажми ноябр ойи бошида максимал 34,8 трлн рублга етди. Бу йил руслар ўз қарзларини рекорд даражага кўтаришди. 2023 йилнинг 10 ойи давомида фуқароларнинг умумий кредит портфели 6 трлн рублга ошди.
Ўсиш статистик маълумотларнинг бутун даври учун (ҳеч бўлмаганда 2015 йилдан бери) ва сезиларли фарқ билан энг катта бўлди. Шундай қилиб, 2022 йилнинг январь-октябрь ойларида кредитларнинг умумий ҳажми 1,7 трлн рублга ошди. 2021 йилнинг шу даврида 4,1 трлн рублга, 2020 йилнинг 10 ойида еса 2,2 трлн рублга ўсган.
Жорий йилнинг 10 ойида уй хўжаликлари кредитлари ҳажми рекорд даражада ўсди, дея тасдиқлади Марказий банк матбуот хизмати. Улар қўшимча қилдилар: тахминан 60% имтиёзли дастурлар томонидан қўллаб-қувватланган ипотека кредитлари.
Таъминланмаган кредитлар ҳам фаол расмийлаштирилди. Уларни беришнинг ўсиши 2022 йилга нисбатан олти баравар кўп бўлди, дея аниқлик киритди Россия банки. Аммо бу ўтган йилги заиф динамика билан боғлиқ. Ўша пайтда россияликлар ноаниқлик шароитида катта харидларни эҳтиёткорлик билан режалаштирган ва банклар кредит сиёсатини сезиларли даражада кучайтирган, деб таъкидлади регулятор.
Улар шундай изоҳ беришди: бу йил уй хўжаликлари кредитларининг рекорд даражада ўсиши сабаблари иқтисодий вазиятнинг барқарорлашуви шароитида кечиктирилган талаб, шунингдек, аҳоли даромадларининг ошишидир.
Яна бир изоҳ - паст ставкалар, деди «Совкомбанк» бош таҳлилчиси Анна Землянова. 2023 йил июлигача асосий ставка йилига 7,5% даражасида сақланиб қолди. Рекорд ипотека бериш ҳам таъсир кўрсатди. Мижозлар қўшимча равишда дастлабки тўловни таъминлаш ёки бўлажак таъмирлаш ва мебел ва жиҳозлар сотиб олиш учун нақд пул билан кредит олишлари мумкин эди, - тушунтирди Анна Землянова.
Қўшимча омил - юқори инфляция кутишлари, - дейди ПСБ банк ва молия бозорларини таҳлил қилиш бўйича менежери Дмитрий Грицкевич. Одамлар келажакда ҳамма нарса қимматлашишидан қўрқишди, шунинг учун улар товарларни ҳозирги нархда сотиб олишга шошилишди.
Унинг қўшимча қилишича, асосий ставканинг 16 фоизга кўтарилиши ва имтиёзли ипотека дастурлари шартларининг кучайтирилиши ҳам ўз ҳиссасини қўшди – фуқаролар янада қулайроқ фоиз ставкасида кредит олишга интилди.
Имтиёзли ипотека бўйича ставка бу йил 8% гача ошди, чегаралар ўзгарди ва квадрат метрнинг ўзи қимматроқ бўлди, деб эслатди Freedom Finance Global таҳлилчиси Владимир Чернов. Бундан ташқари, бошланғич тўовнинг энг кам миқдорини 30 фоизгача ошириш олдиндан эълон қилингани боис фуқаролар худди шу шартларда тезда уй-жой кредитини олишга ҳаракат қилишди.
Руслар учун кредитга ботиш хавфи
Аҳолининг кредит юки ортиб бораётганига қарамай, унинг даражаси тизим барқарорлиги учун ҳали муҳим эмас, дейди АКРА молия институтлари рейтинглари гуруҳи директори Михаил Полухин.
Асосан, банклар, масалан, кўчмас мулк билан таъминланган кафолатли кредитлар берди, деди Владимир Чернов. Агар қарз олувчи банкрот бўлса, молия муассасаси квартирани олади ва ўз харажатларини қоплаш учун уни кўчмас мулк бозорида сотиши мумкин бўлади. Шу сабабли, Россия банк тизими учун рисклар ошмади, деб ҳисоблайди эксперт.
Бироқ, нақд пул кредитлари кўпайди. Агар улар қарз юки юқори бўлган одамлар томонидан олинадиган бўлса, бу аҳоли учун қарзга дучор бўлиш хавфини оширади, деди «Совкомбанк»дан Анна Землянова.
Унинг қўшимча қилишича, 2023 йилнинг учинчи чорагида ўртача ҳисобда фуқароларнинг даромадларига қарз нисбати биринчи чоракда 33 фоизни ташкил этган бўлса-да, 36 фоизга етди. Охирги 10 йил ичида бу кўрсаткич фақат бир марта — 2021 йил охирида бу даражага етди.
Қарзнинг юқори даражаси ва одамлар хатти-ҳаракатларнинг жамғарма моделига ўтиши фонида уй хўжаликлари харажатлари камайиши мумкин. Ва бу иқтисодий ўсишнинг секинлашишига олиб келади, дея огоҳлантирди Владимир Чернов. Шу билан бирга, юқори асосий ставка ЯИМ ўсиш суръатларига қўшимча босим ўтказади.
Шундай бўлса-да, россияликлар ўртасидаги қарз даражаси ҳозирда ривожланган мамлакатлардаги аҳолидан сезиларли даражада паст, деди «Совкомбанк»дан Анна Землянова. Масалан, АҚШ да учинчи чорак якунига кўра фуқароларнинг қарзлари даромадларига нисбати 84% ни ташкил етди.
Россия Федерациясида кредит бериш шартлари қандай кучайтирилди
Марказий банк берилган кредитлар, шу жумладан, имтиёзли ипотека дастурлари бўйича, сифати пастлиги, бу эса келажакда кредит хатарларининг тўпланишига таҳдид солаётганини маълум қилди, деб эслатди ПСБдан Дмитрий Грицкевич. Шу сабабли, регулятор истеъмол кредитлари бўйича макропруденциал чегараларни сезиларли даражада кучайтирди, яъни қарз юки юқори бўлган мижозларга кредит бериш имкониятини чеклади. Шунингдек, у июнь ойидан бошлаб ипотека бўйича дастлабки тўловга қўйиладиган талабларни 20 фоизга (ва декабр ойида янги бинолар учун имтиёзли дастур доирасида - 30 фоизгача) оширди.
Марказий банк ушбу чора-тадбирлар самарадорлигини қайд этди. Янги истеъмол кредитлари сифати яхшиланмоқда. Бироқ, барча кредитларнинг деярли 60 фоизи ҳали ҳам ўз даромадларининг ярмидан кўпини кредитларни тўлаш учун ажратадиган одамларга берилади, деди Россия банки матбуот хизмати.
Қўшимча қилишларича: бошланғич тўлови кам бўлган ипотека улуши ҳам камайиб бормоқда. Бироқ, бериш ҳажми, аксинча, ўсишда давом этмоқда, бу эса ташвишга сабаб бўлмоқда. Вазиятни яхшилаш учун аллақачон киритилган чоралар ҳали ҳам етарли, дейди ПСБдан Дмитрий Грицкевич.
Октябр-ноябрь ойларида Марказий банк чакана кредитлашда совиш белгиларини аллақачон қайд этган. Ушбу тенденция бозор иштирокчилари томонидан тасдиқланган.
Умуман олганда, 2023-йилнинг 11 ойи давомида Қрим РНКБ ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 1,5 баравар ва миқдори бўйича 10 фоизга кўп кредитлар берди, дея хабар беради унинг матбуот хизмати. Бироқ, асосий ставканинг ошиши ва бошқа чекловларнинг киритилиши фонида ўсишнинг секинлашиши қайд этилди. Тўртинчи чоракда кредит ставкаларининг пасайиши «Зенит» Банкда ҳам қайд этилди. Ушбу тенденция 2024 йилнинг биринчи ойларида ҳам давом этади, дейди ташкилотнинг чакана рисклар бўлими директори А.Шорников.
Келгуси йил охирида банк бозорида ипотека ўсиши 10-12% бўлиши мумкин, 2023 йилда эса тахминан 30% бўлади, деб ҳисоблайди ПСБ дан Дмитрий Грицкевич. 2024 йилда ўсишнинг драйвери ипотека ва катта даражада имтиёзли дастурлар бўлиб қолади, деб кутмоқда Anderida Financial Group асосчиси Алексей Тараповский. Келгуси беш-олти ой ичида бундай ссудалар бериш ҳажми шошилинч талаб ва фуқароларнинг давлат дастурларининг "поезднинг охирги вагонига улгуриш" истаги туфайли юқори бўлади, деди Freedom Finance Global компаниясидан В. Чернов. Улар 2024 йил 1 июлгача амал қилади ва улар узайтириладими ёки йўқми ҳозирча аниқ эмас.
Абу Муслим
