Мақсаднинг ноаниқлиги
Исроил ва Эрон ўртасидаги урушни тушуниш учун биринчи навбатда Исроилнинг ҳужум мантиғини таҳлил қилиш зарур. Исроил расмийлари операция камида икки ҳафта давом этишини эълон қилдилар, аммо якуний стратегик мақсад ҳанузгача ноаниқ бўлиб қолмоқда.
Эроннинг ядро дастурини тўлиқ йўқ қилиш амалда мумкин эмас. Бу ҳақиқатни Исроилнинг хавфсизлик кенгаши ҳам расман тан олган. Кўпида Эроннинг ядро ишланмалари бир неча ойга орқага сурилиши мумкин, лекин бу ҳам жуда қийин кўринмоқда.
Сабаби шундаки, Эронда бу соҳа йиллардан бери мунтазам ривожланиб келган. Ўлдирилган олимлар ва бошлиқлар ўрни доимо тез тўлдирилади. Ундан ташқари, энг муҳим тузилмалар тоғлар остида мустаҳкам жойлашган.
Ҳарбий амалиёт албатта кенгроқ стратегиянинг бир қисми бўлишини фараз қилиш мумкин. Аммо бу стратегия муҳим дипломатик компонентга ўрин қолдириши керак эди. Эронни ядро қуролидан тўхтатиш учун АҚШ билан ишончли битм зарур. Бундай келишувда Теҳрон уран бойитишни жиддий чеклаб, халқаро инспекторларга кенг рухсат бериши керак бўлади.
Энди асосий савол туғилади: Исроилнинг бу ҳужуми қандай қилиб ўша мақсадга хизмат қилади? Бу муҳим саволга на Исроил расмийлари, на мустақил экспертлар аниқ жавоб бера олмаяпти.
Дипломатиядан тўлиқ воз кечиб, фақат ҳарбий босимни кучайтириш АҚШнинг тўғридан-тўғри урушда иштирокини талаб қилади. Лекин АҚШнинг позицияси жуда ноаниқ: баъзи расмийлар ҳужумдан умуман бехабарлигини айтса, бошқалари Исроил билан аввалдан мувофиқлаштирув борлигини таъкидламоқда. Агар АҚШ ёрдамисиз Исроил тўлиқ ёлғиз қолиб кетса, урушни олиб бориш борган сари қийинлашиб кетади.
Эроннинг мустаҳкамлиги
Эрон кучли авторитар режимга эга бўлиб, йиллардан бери қаттиқ санкцияларга кўникиб келган. Ҳатто оғир иқтисодий инқирозларга қарамай ҳам ўз мавжудлигини мустаҳкам сақлаб келмоқда.
Исроил Эрон режимини тўғридан-тўғри ағдаришни расман рад этса ҳам, эронликларни кўтаришга очиқ чақирмоқда. Бош вазирнинг норозиликка ундаши ички инқилобга умид қилишни англатади. Аммо ракеталар тушаётган бундай вақтда эрон жамиятидан бундай реакция кутиш содда хаёлпарастликдир.
Ҳозирги ҳолат ва келажак
Ҳозирда икки томон бир-бирига оғир зарбалар бермоқда, лекин бу зарбалар ҳеч бирининг ҳарбий салоҳиятини тўлиқ йўқ қила олмайди. Аммо иқтисодий оқибатлар барча томонлар учун жуда оғир бўлади.
Қисқа муддатда эскалациянинг кейинги босқичи қайси томондан қандай қадам қўйишига боғлиқ. Исроил Эроннинг нефт инфратузилмасига ҳужум қилиш билан огоҳлантирди. Бу эса низони янги ва янада хавфли босқичга олиб чиқиши мумкин. Жавобан Эрон Ҳормуз бўғозини ёпиб, жаҳон иқтисодига жиддий зарба бериши эҳтимоли бор.
АҚШнинг роли доимо ҳал қилувчидек кўриниб келган. У ё Исроил билан биргаликда урушга тўлиқ қўшилиши, ё уни сулҳга мажбурлаб, ядро келишувини тиклашга уриниши мумкин. Урушга бевосита аралашса Трампнинг ҳеч қаерда урушларда иштирок этмаслик ваъдаси барбод бўлиб, АҚШда жиддий сиёсийсий инқирозга сабаб бўлиши тайин. Ҳозиринг ўзида MAGA (“Американи яна буюк қиламиз" трампчи ижтимоий-сиёсий мафкура) тарафдорларининг Трампдан кескин норозилиги ўсиб бормоқда.
Низо ҳали тўлақонли урушга айланмаган, лекин биргина қалтис ҳаракат ёки тасодиф вазиятни кескин ёмонлаштириб, бутун минтақа давлатларини уруш домига тортиб олиши мумкин. Исроилнинг Эронга қарши ҳужуми расман ядро қуролини тўхтатиш мақсади билан амалга оширилаётгани айтилса ҳам, чуқур таҳлиллар бу амалиётнинг аслида мақсадга зид келаётганини кўрсатмоқда.
Айрим таҳлилларга кўра, Исроил ҳукумати асосан ички сиёсатда мавқеини мустаҳкамлаш ва исроиллик норози кучларни уруш орқали бирлаштириш учун ҳарбий амалиётларга таянмоқда. Бу стратегия қисқа муддатда самарали бўлиши мумкин, лекин узоқ муддатда элита ва бутун давлатига учун жиддий хавф туғдиради.
Шу билан бирга, Исроилнинг Ғазода ғайриинсоний хатти-ҳаракатлари ва Ғарб соҳилидаги туб аҳолининг эркинликлари ва уй-жойларидан маҳрум қилиши халқаро кузатув остида давом этмоқда.
Жамшид Муслимов
(халқаро сиёсий шарҳловчи)
