Исроилнинг араб ёки Эрон каби мамлакатларга атом бомбасини ишлаб чиқаришга йўл қўймасликка интилиши сабаблари қуйидагилар билан изоҳланади:
1. Ҳавфсизлик ва минтақавий устунлик
Исроил ядровий қуроллар соҳасида минтақавий устунликка эга бўлишни ўз хавфсизлигининг асосий гарови деб билади. Агар араб давлатлари ёки Эрон ядровий қурол ишлаб чиқарса, бу Исроилнинг ҳарбий устунлигига жиддий таҳдид солиши мумкин. (Ғазода қилган геноцид каби жиноятларини қила олмай қолади)
2. Йўқ қилиб юбориш хавфи
Исроил раҳбарлари бир неча бор араб давлатлари ва Эрондаги айрим сиёсий гуруҳлар Исроилни йўқ қилишни мақсад қилиб қўйганини таъкидлаган. Шу боисда, бундай давлатларда ядровий қуролнинг пайдо бўлиши Исроил учун мавжудликка таҳдид сифатида кўрилади.
3. Детеранг эффект (сўнгги чорада тийиб туриш)
Исроил ядровий қуролга эга бўлиб, бошқа давлатларни бундай қуролга эга бўлишидан қайтаришга ва ҳар қандай потенциал ядровий ҳужумнинг олдини олишга ҳаракат қилади.
4. Халқаро сиёсий қўллаб-қувватлаш
Исроил АҚШ ва Ғарб давлатлари билан яқин муносабатда бўлиб, уларнинг ёрдамида араб давлатлари ва Эроннинг ядровий дастурларини чеклашга интилган. Масалан, АҚШнинг Эрон ядровий келишуви (JCPOA)даги иштироки шундай мақсадларни кўзлайди.
5. Ядровий тарқалишни тўхтатиш сиёсати
Исроил минтақада ядровий қурол тарқалиши ядровий уруш хавфини оширишини ҳисобга олиб, буни бартараф этишга ҳаракат қилади.
Исроилнинг араб давлатлари ва Эрон ядровий қурол ишлаб чиқишига йўл қўймаслик мақсадида амалга оширган тарихий операциялари қуйидагилардан иборат:
1️. Операция «Осирак» (Операция «Опера» / «Баабель») – 1981 йил
• Мақсад: Ироқнинг Бағдод яқинидаги «Осирак» ядровий реакторини йўқ қилиш.
• Сабаб: Исроил Ироқ режими (Саддам Ҳусайн бошчилигида) бу реактордан ядровий қурол ишлаб чиқариш учун фойдаланиши мумкинлигидан хавотирланган.
• Операция тартиби: 1981 йил 7 июнь куни Исроил ҳарбий-ҳаво кучлари 8 та F-16 ва 6 та F-15 учоқлари ёрдамида Бағдод яқинидаги реакторни бомбардимон қилди.
• Натижа: Реактор тўлиқ йўқ қилинди. Ироқ ядровий қурол дастуридан кескин ортда қолди.
• Халқаро реакция: БМТ Хавфсизлик Кенгаши Исроилни қоралаб резолюция қабул қилди, бироқ Исроил бу операцияни ўзини ҳимоя қилиш ҳуқуқи деб изоҳлади.
2️. Сурия ядровий реакторига ҳужум (Операция «Орчард») – 2007 йил
• Мақсад: Суриянинг Дейр эз-Зор вилоятидаги ядровий реакторни йўқ қилиш.
• Сабаб: Исроил Сурия бу реактор орқали ядровий қурол ишлаб чиқиши мумкинлигидан хавотирланган. Моссад ва халқаро разведка маълумотларига кўра, реакторни Корея Халқ Демократик Республикаси (КХДР) қуришда ёрдам берган.
• Операция тартиби: 2007 йил 6 сентябрь куни Исроил F-15 ва F-16 учоқлари ёрдамида реакторни бомбардимон қилди.
• Натижа: Реактор бутунлай йўқ қилинди. Сурия ҳукуматидан жавоб ёки жангий ҳаракат кузатилмади.
• Халқаро реакция: Операция сир сақланди ва расман Исроил томонидан 2018 йилда тасдиқланди. Халқаро майдонда кенг муҳокама қилинди.
3️. Эрон ядровий дастурига қарши кўп қиррали фаолият (2000-йиллардан буён)
• Мақсад: Эроннинг ядровий қурол ишлаб чиқиш имкониятини чеклаш.
• Усуллар:
o Саноат объектларига диверсиялар: Эрондаги ядровий объектларда саботажлар (масалан, Натанз ядровий марказида жароҳат етказувчи портлашлар ва ўт очишлар).
o STUXNET вируси: Эроннинг Натанздаги центрифугаларига ёт вирус юборилиб, ядровий центрифугалар ишдан чиқарилган (Исроил ва АҚШ ҳамкорлигидаги киберҳужум деб қаралади).
o Эрон ядровий олимларига суиқасдлар: 2010-йилдан буён Эроннинг бир неча етакчи ядровий олимлари номаълум шахслар томонидан ўлдирилган (масалан, Масуд Али Мухаммади, Можтабой Розахи, Моҳсен Фахризода ва бошқалар). Эрон бу суиқасдларда Исроил Моссадини айблаб келади.
• Натижа: Эрон ядровий дастури жиддий секинлаштирилган, бироқ тўлиқ тўхтамаган. Эрон халқаро келишувлар (масалан, 2015 йилдаги JCPOA) орқали дастурини чеклашга мажбур бўлган.
4️. Миср ядровий имкониятларига тўсиқлар (1960-1970-йиллар)
• Мақсад: Миср ядровий қурол дастурини ривожлантиришига йўл қўймаслик.
• Усуллар: Исроил разведка хизмати (Моссад) Мисрнинг ядровий дастури устида ишлаётган немис олимларига қарши қатор диверсиялар ва қўрқитиш амалиётларини ўтказган.
Исроилнинг бу каби операциялари минтақавий ядровий устунликни сақлаб қолиш ва эҳтимолий таҳдидларни олдиндан бартараф этишга қаратилган. Исроил ҳукумати буни миллий хавфсизлик ва тирик қолиш масаласи деб кўради.
Исроилнинг ядровий қурол тарқалишига қарши бундай сиёсати ва амалиётлари қачонгача давом этиши мумкинлиги қуйидаги омилларга боғлиқ бўлади:
Минтақавий хавфсизлик вазияти
Агар араб давлатлари ёки Эрон ядровий қурол ишлаб чиқиш йўналишида ҳаракатини тўхтатмаса ёки бу ҳаракат яна жонланса, Исроил ўз сиёсатини давом эттириши эҳтимоли катта. Исроил ядровий қурол тарқалиши ўзининг мавжудлигига таҳдид деб қарайди.
Халқаро сиёсий муҳит
Агар халқаро ҳамжамият, айниқса АҚШ ва Ғарб давлатлари, ядровий қурол тарқалишига қарши қатъий чоралар кўришда Исроилни қўллаб-қувватлашда давом этса, Исроил бу сиёсатни узоқ муддат сақлаб қолиши мумкин.
Технологик тараққиёт
Эрон ва бошқа давлатлар ядровий қурол ишлаб чиқиш технологиясини янада илгари сурса ёки яширин қила олса, Исроил ўз амалиётларини янада мураккаблаштириб ва узоқ муддат давом эттириши мумкин.
Ички сиёсий ўзгаришлар
Агар Исроилда сиёсий ҳокимиятда позицияси ёки ядровий сиёсатида катта бурилиш юз берса, бундай амалиётлар камайиши ёки тўхташи мумкин. Бироқ бу эҳтимол жуда паст, чунки бу сиёсат партиялар устидан бирлаштирувчи хавфсизлик стратегияси сифатида қаралади.
Минтақада ядровий қуролсизланиш битими тузилиши
Агар келажакда минтақада ядровий қуролсизланиш бўйича умумий келишув тузилса ва барча давлатлар унга амал қилса, Исроилнинг бундай амалиётларга эҳтиёжи қолмаслиги мумкин.
Исроилнинг бу сиёсати ва амалиётлари:
Араб давлатлари ва Эрон ядровий қурол ишлаб чиқариш ҳаракатлари тўхтамагача,
Минтақада хавфсизлик кафолатлари таъминланмагача,
Ёки халқаро ва минтақавий битимлар амалга кирмагача
давом этиши эҳтимоли юқори.
Исроилнинг атрофидаги давлатлар кучсиз ёки ядровий қуролдан маҳрум ҳолда бўлиши ва бунинг натижасида Исроил ўз ҳаракатларида ўзини жазосиз ҳис қилиши ҳақида
